چگونگی برخورد با تقلب‌های دانشجویی
در دانشگاه کنکوردیا – مونترال – کانادا
توسط: بهمن زمانی، دانشجوی دکترای کامپیوتر
تاریخ: دی 1387 (ژانویه 2009)
اکنون پنج سال است که من در دانشگاه کنکوردیا به تحصیل در مقطع دکترا مشغول هستم. با توجه به سابقه‌ی پنج شش ساله‌ی تدریس در ایران، اینکه می‌دیدم در اینجا استاد نمی‌تواند صرف مشاهده‌ی موارد تقلب در برگه‌ی امتحانی یا تکلیف یک دانشجو از نمره‌ی او کسر کند یا به او صفر بدهد برای من در ابتدا تعجب بر انگیز بود. در چند سال گذشته که در دانشگاه کنکوردیا گاهی وظیفه‌ی کمک استادی را داشته و می‌دیدم که بعضی اساتید علی‌رغم مشاهده‌ی نمونه‌های محرز تقلب در تکالیف، از کنار آن می‌گذرند چون می‌دانند که در صورتی که بخواهند با آن برخورد کنند باید مدارک متقنی داشته و مسیر اداری مربوطه را طی کرده و در صورت نیاز در جلسات استماع دادرسی به عنوان شاهد حاضر شوند، بر تعجب من می‌افزود. البته گاهی که به استاد درس می‌گفتم که به نظر می‌آید برخی تکالیف کپی همدیگر باشند، استاد می‌گفت خوب این خود دانشجو است که ضرر می‌کند.
جهت رسیدگی به تخلفات علمی در دانشگاه کنکوردیا، دفتر خاصّی با نام دفتر محاکمات دانشجویی تحت نظر هیئت رئیسه‌ی دانشگاه فعالیت می‌کند. این دفتر از دانشجویان و اساتید دعوت می‌کند تا به صورت افتخاری به عنوان هیئت منصفه در رسیدگی به دعاوی با آنها همکاری کند. اکنون بیش از یکسال است که من همکاری خود را به عنوان عضو دانشجویی هیأت استماع دادرسی علمی در دانشگاه کنکوردیا آغاز نموده‌ام. با شرکت در جلسات استماع دادرسی و جلسات تجدید نظر در خصوص تخلفات علمی، شاهد رعایت عدالت و انصاف در حق دانشجویی که تخلف علمی انجام داده است بوده‌ام.
هدف من از این نوشته ارائه‌ی دیده‌ها و تجربیات به دیگران است، امید آنکه مفید واقع شود. تلخ‌ترین موردی که در این مدت دیده‌ام، دانشجوی دکترای یکی از رشته‌های مهندسی بود که به دلیل مشکل پیدا کردن با استاد خود، پایان نامه‌اش را با عجله و با چسباندن مقدار زیادی متن و فرمول از کارهای دیگران، بدون تغییر متون و بدون ذکر صحیح منابع، تحویل داده بود. به همین دلیل یکی از اعضای کمیته داوری با مشاهده تخلفات موضوع را کتباً گزارش کرده و دانشجو به دلیل دزدی ادبی و مردود شدن در پایان نامه از اخذ درجه‌ی دکتری باز ماند. چهره‌ی پشیمان او هیچگاه فراموشم نمی‌شود و اینکه هیچکدام از عذرهای او پذیرفته نشد به این دلیل که "یک دانشجوی دکتری باید اینها را بداند!"
آیین نامه علمی دانشگاه کنکوردیا، هرساله در تقویم دانشگاه به چاپ رسیده و در سایت دانشگاه قابل دسترسی می‌باشد. این آیین نامه به عنوان قراردادی بین دانشگاه و دانشجو تلقی می‌گردد و به وضوح موارد خلاف علمی را مشخص کرده است. نظر به اهمیت دزدی ادبی ، اولین مورد نامبرده شده به عنوان خلاف علمی، به آن اختصاص داشته و دزدی ادبی را چنین تعریف می‌کند:
ارائه‌ی کار دیگران به عنوان کار خود بدون ذکر صحیح منابع
خلاصه‌ای از این آیین‌نامه که مجازات مربوط به تقلب (دزدی ادبی) را معیّن می‌کند به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، عربی، چینی، فارسی، هندی، کره‌ای ترجمه شده و در سایت مربوطه موجود است.
سایر خلاف‌های علمی عبارتند از:
- کمک رساندن یک دانشجو به دیگری
- همکاری غیرمجاز بین دانشجویان
- پاره کردن، آسیب رساندن، افزودن برگه، یا برداشتن پاسخ‌نامه امتحان
- ارائه‌ی یک کار به صورت همزمان در دروس متفاوت، بدون اجازه اساتید
- به دست آوردن سؤالات یا پاسخها به طور غیر مجاز
- جازدن فردی به جای فرد دیگر.
پس از کشف تقلب، استاد یا مسئول امتحانات موضوع را به‌طور مکتوب و با ارائه‌ی مدارک به رئیس دانشکده‌ی مربوطه گزارش می‌کنند. رئیس دانشکده با دانشجوی متخلف مصاحبه می‌کند و در صورتی که وقوع تقلب برای او محرز شد، یکی از مجازات‌های پیش‌بینی شده در آیین‌نامه را انتخاب و به صورت کتبی به دانشجو اعلام می‌کند.
مجازات‌ها به ترتیب از ضعیف به شدید عبارتند از: توبیخ، بازنویسی کار، نمره صفر برای کار، کسر نمودن نمره از درس، مردود شدن در درس، گرفتن دروس اضافی تا سقف 24 واحد، تعلیق به مدت شش ترم، اخراج از دانشگاه. (البته دو مورد آخر در حیطه اختیارات رئیس دانشکده نیست)
دانشجو حق دارد ظرف مهلت معینی به حکم صادر شده اعتراض کرده و درخواست برگزاری یک جلسه‌ی استماع دادرسی علمی بنماید. جلسه‌ی استماع دادرسی علمی متشکل از اعضای ذیل است.
- رئیس جلسه (یک وکیل داوطلب از خارج دانشگاه، بدون حق رأی)
- منشی جلسه (مسئول دفتر محاکمات دانشجویی)
- اعضای هیئت منصفه (سه نفر از اساتید و دو نفر از دانشجویان دانشگاه)
- متهم (دانشجو)
- وکیل دانشجو، در صورت درخواست وی (معمولاً از کارآموزان وکالت که به صورت رایگان از سوی دانشگاه در اختیار دانشجو قرار می‌گیرد)
- شاکی (رئیس دانشکده مربوطه)
- شاهدان (اعم از شاهدان شاکی یا متهم)
اعضای داوطلب، اعم از رئیس یا اعضای هیئت منصفه، پس از گذراندن دوره‌های دو ساعته‌ی آشنائی با مقررات جلسه‌ی استماع دادرسی علمی، به مدت دو سال به عضویت هیئت استماع دادرسی علمی انتخاب می‌شوند. در انتخاب اعضای هیأت، تمام تلاش انجام می‌شود که تداخلی بین منافع افراد صورت نگیرد.
در جلسه‌ی استماع دادرسی، طبق آیین نامه‌‌ی این جلسات، ابتدا رئیس اعضا را معرفی، سپس متهم و شاکی سخنان آغازین را ارائه می‌نمایند. به دنبال آن هیئت منصفه سؤالات خود را از طرفین پرسیده و در پایان متهم و شاکی سخنان پایانی را ارائه می‌کنند. کلیه‌ی مکالمات ضبط شده و همزمان توسط منشی تایپ می‌گردد.
پس از استماع سخنان طرفین دعوی، آنها از جلسه خارج می‌شوند و اعضای هیأت منصفه به بحث و بررسی پیرامون موضوع می‌پردازند. جهت حفظ محرمانگی، این مباحثات ضبط نشده ولی در صورت جلسه وارد می‌گردد. در این زمان رئیس جلسه در جنبه‌های حقوقی، و منشی در جنبه‌های اداری، به هیأت منصفه کمک می‌کنند تا رأی خود را با اطمینان خاطر و با رعایت انصاف اتّخاذ نمایند. در نهایت اعضای هیأت منصفه رأی خود را، که بایستی علنی و مورد توافق اکثریت باشد، صادر می‌کنند.
رأی هیأت استماع دادرسی علمی، در مهلت مقرر به صورت مکتوب به دانشجو و رئیس دانشکده مربوطه ابلاغ می‌گردد.
دانشجو حق دارد که در مهلت مقرر تقاضای تجدید نظر نماید، که در این صورت جلسه‌ی تجدید نظر به صورت مشابه فوق، منتهی با عضویت دو استاد و یک دانشجو (که با اعضای حاضر در جلسه‌ی قبل متفاوت هستند) به عنوان هیئت منصفه، و بدون حضور شاکی یا متهم، و تنها با بررسی مستندات مکتوب و صوتی پرونده برگزار می‌گردد.
هیأت تجدید نظر می‌تواند حکم صادره در جلسه‌ی استماع دادرسی را لغو، تأیید، یا اصلاح نماید. در صورت تأیید یا اصلاح، این حکم نهایی و جهت اجرا ابلاغ می‌گردد.
چنانچه دانشجویی برای بار دوّم مرتکب خلاف علمی بشود، حکم او اخراج از دانشگاه است. در این گونه موارد، نیازی به مصاحبه‌ی رئیس دانشکده با دانشجو نیست و رئیس دانشکده موظف است مستقیما پرونده را جهت برگزاری جلسه استماع دادرسی ارسال نماید. چنانچه هیأت استماع دادرسی دانشجو را مقصر شناخته و ارتکاب جرم را تأیید نماید، مجازات وی اخراج از دانشگاه است. البته اخراج نهایی دانشجو نیاز به تأیید ریاست دانشگاه دارد.
پایان
